به نظر می‌رسد زمین‌لرزه‌ای که به ترکیه و سوریه راندند، به دو سد در این آسیب‌رسانی‌ها و نگرانی‌های ساکنین در مورد شکستن آنها و یک تراژدی مشابه زمین لرزه‌های بزرگ را برانگیخته است.
آب باعث روان شدن گسلها می شود. این موضوع که به ماهیت زمین‌شناسی و سنگ‌های اطراف اختصاص دارد، پیش‌بینی نیست.
سرنوشت دو سوریه و ترکیه چه خواهد بود؟
در حالی که زمین‌لرزه می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری برای سدها به همراه داشته باشد، اما باید گفت که سدها خود را بر لرزه‌خیزی منطقه اثر می‌گذارند.
زلزله ژاپن
زلزله منجیل
زلزله چین
خطای انسانی، رایانه های یا طراحی
بیشتر بخوانید:
بررسی‌ها نشان می‌دهند که دستکم صدها زمین‌لرزه توسط این مخازن ایجاد شده‌اند که می‌توانند آسیب‌های شدیدی را در آن ایجاد کنند.
در طول زلزله بوج(Bhuj) در گجرات(Gujarat) هند نیز ۲۴۵ سد تحت تاثیر قرار گرفت و پس از مقاومت یا تقویت شد.
این اولین باری نیست که سدهای سراسر جهان دچار مشکل می‌شوند. عوامل زیادی وجود دارند که تنها ممکن است باعث شکستن سدی شوند که زمین‌لرزه یکی از آنها است. موارد دیگر شامل:
انتهای پیام
این مخازن بزرگ می‌تواند در ایجاد زمین‌لرزه نقش داشته باشد. این پدیده که با عنوان لرزه‌خیزی ناشی از مخزن می‌شود می‌شود به دلیل فشار بیش از حد آب در ترک‌ها و شکاف‌های ریز در پی سد و نواحی نزدیک به آن است.
برای شروع این تحلیل و تجزیه و تحلیل، عوامل اولیه مانند موقعیت زمین‌شناسی منطقه، چه لرزه‌های و موقعیت‌شناسی محلی باید مورد مطالعه قرار گیرد.
زمین‌لرزه نیگاتا در اواسط سال ۲۰۰۴ در ژاپن باعث ایجاد شکاف روی چند سد خاکی شد. در زمین‌لرزه سال 2011 در ژاپن حدود 400 هزار متر دیدند و یک سد 18ی شکستند که در اثر آن هشت نفر خود را از دست دادند.
نگهداری ضعیف از سد به ویژه از لوله های خروجی
ترکیه یکی از زلزله‌خیزترین مناطق جهان است. سدهای زیادی نیز در این کشور دارند. اما هیچ سد بتنی در این کشور آسیب دیده است. این در حالی است که بیرونی سد آتاتور را صخره و درون درونی آن را خاک و ماسه تشکیل داده است. پیش از این نیز این سد به عنوان سدی خطرناک از نظر زلزله‌خیز بودن منطقه قرار گرفتن آن اعلام شده بود.
نمونه‌ای از حرکت گسل زیر سد نیز سد شی‌گنگ تایوان است که در پی زلزله‌های ۷.۳ ریشتری در سال ۱۳۷۸ شکست. پس از شکست فاجعه‌بار این سد، مهندسان با جدیت بیشتری به بررسی گسلهای فعال در محل توسعه سدها پرداختند. زیرا سدهای مستقر روی گسلهای فعال خطر قابل توجهی برای پایداری کلی پروژه و امنیت عمومی دارند.
سدها خود در ایجاد زلزله نقش دارند
بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۹ از ۲۰۰ سد در سراسر جهان به نقاط مختلف شکسته‌اند و حدود ۱۲ سده به طور کامل در نتیجه زمین‌لرزه شکسته‌اند. این سدها قدیمی و کوچک بوده و طراحی نامناسبی داشته‌اند.
هدف آن استفاده از منابع آبی دجله و فرات است. در حال حاضر این پروژه شامل ۱۳ سد است که هفت سد آن کنترل آب رودخانه فرات و شش سد آن کنترل آب رودخانه دجله است. انتظار می‌رود با تکمیل یک سد دیگر، تعداد کل سدها از ۲۲ مورد که پیش‌بینی شده به ۱۴ مورد می‌رسد. مساحت این سد ۸۱۷ کیلومتر مربع و حجم تخمینی آب آن ۴۸.۷ کیلومتر مربع است.
گزارش‌ها حاکی از آن است که در پی زمین‌لرزه‌های شدید، اف‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی در دیواره‌های این سد ساخته شده است و مناطق اطراف این سد تا به این لحظه می‌شکند، اما به گفته‌ی کاربران فضای مجازی، هشدارهایی می‌دهند که سد آتاتورک ممکن است هر لحظه بشکند. ویرانی‌های ناشی از آن می‌توانند منطقه‌ای به وسعت ۳۰ کیلومتر مربع را تحت تأثیر قرار دهند.
فعالیت‌های لرزه‌های مکان‌هایی که در آنها ساخته می‌شود، به طور کلی با دو روش تجزیه و تحلیل و تحلیل می‌شود. مورد اول تجزیه و تحلیل و تحلیل خطر لرزه‌های قطعی و دوم تجزیه و تحلیل و تحلیل خطرات احتمالی است. تجزیه و تحلیل و خطر لرزه‌های قطعی یک روش بسیار ساده است و راه حل‌های منطقی برای ساخت سدهای بزرگ ارائه می‌دهد.
سد سن فرناندو (Lower San Fernando Dam) ایالات متحده آمریکا به عنوان اولین سدی که در اثر پدیده‌های مختلف ایجاد شده است. روانگرایی خاک شکسته، می‌شود. روانگرایی خاک پدیده‌هایی است که در آن خاک اشباع در اثر تنش شدیدی است که به آن وارد می‌شود، مقاومت و سختی خود را به طور کامل از دست می‌دهد و مانند یک رفتار جسمی می‌کند. این تنش وارد می‌شود در اثر تکان‌های ناشی از زمین‌لرزه یا دگرگونی‌های تامینی در شرایط تنش خاک باشد.
ایالات متحده آمریکا
کاهش ارتفاع تاج سد که با کاهش جریان سرریز همراه است
استفاده از مصالح و روشهای ساختمانی غیر استاندارد
سُر خوردن بخشی از کوه به درون مخزن
سد آتاتورک سازه اصلی پروژه آناتولی جنوب شرقی است که یک پروژه توسعه چند بخشی شامل سدسازی در جنوب شرق آنات ترکیه بوده است که بر اساس مفهوم توسعه پایدار برای بهبود کیفیت زندگی ۹ میلیون نفر در این منطقه آغاز شده است.
اصول طراحی سدها در نواحی زلزله خیز چیست؟
برنامه‌های رایانه‌ای باید برای تحلیل لرزه‌های در دسترس باشد. منابع لرزه‌ای شناسایی می‌شوند و از لرزه‌ها دور می‌شوند. زمین لرزه‌هایی که در صد سال گذشته رخ داده است، برای تخمین‌های لرزه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد و زمین‌لرزه‌ها در شعاع صد کیلومتری اطراف سدها در نظر گرفته می‌شوند.
خسارات وارد شده به سدها و تاسیسات وابسته به آنها ممکن است از حرکت مستقیم گسل در سراسر پی سد یا حرکت زمین در اثر زلزله‌های در فاصله‌های دورتر از سد باشد. مورد دوم به طور معمول بیشتر دیده می‌شود، اما مورد اول جدی‌تری به سدها و سازه‌های وابسته به آنها می‌زند. یک نمونه بارز خسارات وارد سد در اثر ارتعاش زمین را می‌توان در سد سفیدرود یا سد منجیل دید. این سد در پی زلزله سال ۱۳۶۹ با بزرگی ۷.۵ ریشتر در قسمت تاج آسیب دید.
داستانی که زلزله را مهار کردند!
دکتر نانسی گورور(Naci Görür)، استاد لرزه‌شناسی ترکیه هشدار داده است: از ذینفعان استفاده می‌کنم سدهای منطقه را بررسی کنید.
به گزارش ایسنا، پس از هر دو زمین‌لرزه ویرانگر ۷.۵ و ۷.۸ ریشتری در ترکیه، اکنون به نظر می‌رسد که سد «آتاتورک» در جنوب شرقی این کشور در وضعیت بحرانی قرار گرفته است.
آتاتورک تنها سدی نیست که در اثر زمین‌لرزه شکاف شده است. کاربر دیگری در توییتر نوشته‌شده است که سد دریاچه میدانکی(Midanki) در آفریقای سوریه نیز ترک برداشته است و اگر جوامع بین‌المللی مداخله نکنند و کمیته‌هایی را برای آن ارسال نکنند، احتمال دارد فاجعه‌ای بدتر از زلزله رخ دهد.
اینکه سرنوشت سدهای ترکیه و سوریه چه خواهد شد، هنوز مشخص نیست. اما با توجه به کنترل سدهای آسیب دیده به نظر می این سدها باید منتظر بمانیم.
دو نوع زمین لرزه مرتبط با مخازن وجود دارد. زلزله‌های کوچکی که از انسداد مخازن یا به دنبال نوسانات سطح آب آنها رخ می‌دهند و زمین‌لرزه‌هایی هستند که در اثر عبور گسلهای لرزه‌های منطقه خازن یا اطراف آن ایجاد می‌شوند.
اگر جوامع بین‌المللی مداخله نکنند و کمیته‌هایی را برای مقابله با آن برنامه‌ریزی کنند احتمال وقوع فاجعه‌های بدتر از زلزله رخ دهد.
در حالی که زمین‌لرزه می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری برای سدها به همراه داشته باشد، اما باید گفت که سدها خود را بر لرزه‌خیزی منطقه اثر می‌گذارند.
چند نمونه از کشورهایی که پس از آسیب دیدگی در سدها شدند:
زلزله تایوان
چین نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. زمین‌لرزه‌های که در تاریخ ۱۲ مه سال ۲۰۰۸ در این کشور به پیوست سازه‌های حدود ۱۸۰۳ سد و ۴۰۳ نیروگاه آبی دچار آسیب شدند با این وجود هیچ سدی تخریب نشد.
جریان های ورودی و فرسایش داخلی لوله کشی به ویژه در سد خاکی
خطا در طراحی سریز
خطر کلی زمین‌لرزه برای سدهای سدها برای تعیین رتبه‌بندی خطرات محل قرارگیری سد، طراحی و طراحی ویژه‌هایی که بر حرکات شدید زمین تأثیر می‌گذارند، برای حفظ و مال مردم نیاز دارند. بنابراین، برخی از طراحی عوامل مهمی که باید در مرحله در نظر گرفته شوند شامل:
- سدهای بزرگ به گونه‌ای طراحی می‌شوند که باید مقاومت در برابر حرکات شدید زمین در پی زلزله یا حرکت گسل در محل سازه را بدون آن که آب به صورت کنترل‌شده از آنها سرریز شود.
- گسلهای فعال زمانی که در نزدیکی محل سد میگیرند، پتانسیل ایجاد جابجایی مخرب سازه را دارند. نمونه‌هایی از سدها وجود دارد که در زلزله‌های گذشته آسیب دیده‌اند.
- سدهای سنگ‌ریز با پوشش بتنی(CFRD) زمانی که نزدیک منشا زلزله و حرکات زیاد زمین باشند، پتانسیل خطر دارند. انرژی منتقل شده توسط سنگریزه در هنگام وقوع زلزله جذب سطح بتن نمی‌شود و در سدهای بزرگ در مرحله طراحی باید بیشتر به این موضوع توجه شود.
- برای نواحی که بر منابع لرزه‌ای نزدیک قرار دارند، سد خاکریزی با هسته رسی به دلیل خاصیت خود ترمیم می‌شوند مواد رسی گزینه مناسب‌تری به نظر می‌رسد.
آیا زمین‌لرزه‌ها قابل پیش بینی هستند؟
زلزله هند
ناپایداری زمین‌شناسی ناشی از تغییر سطح آب در حین پر شدن یا بررسی ضعیف منطقه است
ساکنین منطقه عفرین نیز با انتشار فیلم‌هایی در شبکه‌های مجازی در مورد احتمال فرو ریختن این سد اظهار نظر کرده‌اند. در صورت شکستن سدکی، عفرین و روستاهای اطراف آن که در آنها، دهها اردوگاه پناهندگان قرار دارند، در معرض خطری بزرگ قرار خواهند گرفت.